پیشگفتار

از آنجا که حجاب امری ضروری است وبهترین زینت زن بشمار می رود رشد و تهاجم فرهنگی سرسختانه سعی در عرضه زن چون کالایی به جهان دارد. سعی کردیم که این موضوع را در سه بخش از دیدگاه فقهای متاخر و مذاهب مختلف بررسی کنیم. دراین بخش بعنوان مقدمه، حجاب را از دیدگاه قرآن مورد بررسی قرار می دهیم.

«و قل للمومنات یغضضن من ابصارهن ویحفظن فروجهن و لا یبدین زینتهن الا ما ظهرمنها و لیضربن بخمرهن علی جیوبهن ولایبدین زینتهن الا لبعولتهن او ابائهن او ...»

حجاب یک امر فطری است و هر گاه انسان بر اساس فطرت خویش حرکت نموده و اعمال و آداب خود را بر آن اساس بنا کرده باشد، بی شک از سلامت روحی بیشتر واطمینان و آرامش افزونتری برخوردار گشته و در طریق تکامل انسانی، موفقتر خواهدبود. حجاب امری است فطری که از نهاد وسرشت انسان بر می خیزد، به این معنی که هر موجود زنده ای مایل است، آنچه دارد درحریم خود حفظ کند و در مقابل مهاجمین ومتجاوزین به دفاع و مقابله برخیزد.

حجاب سنگری است که در پناه آن،انسانیت انسان و ارزشهای عرفی و مذهبی اومحترم و محفوظ می ماند. این مطالب درمورد زن قطعا بیشتر صدق می کند زیرادستگاه آفرینش او را موجودی زیبا، جاذب و جالب جنس مخالف قرار داده است.

از طرفی حتی در حیوانات، حیوان نربطور غریزی از جفت خود مراقبت کرده وبیگانه را از دسترسی به او باز می دارد و این غریزه در انسان «غیرت » نام دارد. هر مرد باغیرت و حمیت از ناموسش محافظت نموده و او را از چشم ناپاکان دور می کند. و دلیل دیگر ما بر فطری بودن حجاب این است که پوشیدگی و حفظ زیباییهای زن در طول تاریخ با نمودهای مختلفی بطور بارز وجودداشته است. ویل دورانت راجع به قوم یهودو قانون قلمرو می نویسد:

"اگر زنی به نقض قانون یهودمی پرداخت، چنانکه بی آنکه چیزی بر سرداشته باشد به میان مردم می رفت و یا درخیابان عمومی نخ می ریسید و یا صدایش بلند بود که از در خانه اش بیرون می رفت، درآن صورت مرد حق داشت بدون مهریه زنش را طلاق دهد."

آیه ای که از نظرتان گذشت دارای نکات بسیاری از جمله وظایف زن ومرد،در معاشرت با یکدیگراست که عبارت است از:

1- هر مسلمانی باید ازچشم چرانی و نظر بازی اجتناب کند.

2- مسلمان باید پوشش داشته باشد و عورت خود را از دیگران بپوشاند.

3- زنان باید پوشش داشته باشندو آرایش و زیور خود را بر دیگران آشکار نسازند و در صدد تحریک وجلب توجه مردان برنیایند.

4- استثنائی که برای لزوم پوشش زن ذکر شده یکی جمله «و لا یبدین زینتهن الا ما ظهر منها» که سبت به عموم مردان است و دیگری «و لایبدین زینتهن الا لبعولتهن » است وخود دارای نکات ذیل است:

1- در آیه مورد بحث، چون عنایت به کار چشم یعنی عمل دیدن است کلمه ابصار بکار رفته است نه عیون.

2- غض و غمض دو کلمه است که درباره چشم به کار می رود. غمض به معنای برهم گذاردن پلکهاست که باکلمه عین همراه می شود. (غمض عین کن کنایه از صرف نظر کردن است.)ولی در مورد کلمه غض می گویند:«غض بصر یا غض نظر به معنای کاهش دادن نگاه است که منظور پرهیزاز تند نگاه کردن است یعنی اینکه خیره نشود و به اصطلاح علمای اصول نظرشان آلی باشد نه استقلالی.»

3- زینت یعنی چه؟ زینت درعربی از کلمه زیور فارسی اعم است زیرا زیور به زینتهایی گفته می شود که از بدن جدا می باشد مانند طلا آلات وجواهرات ولی کلمه زینت هم به این دسته گفته می شود و هم به آرایشهایی که به بدن متصل است مانند سرمه وخضاب.

راغب می گوید: «سه گونه زینت داریم: زینت نفسانی مثل علم واعتقادات نیک، زینت بدنی مثل قوت و بلندی قامت، زینت خارجی مثل مال و جاه.»

با بررسی آیات قرآن در موارداستعمال این ماده نتیجه می گیریم زینت چیزی است که مایه زیبایی می گردد. خواه این زیبایی حقیقی باشد یا ظاهری، ذاتی باشد یا صفاتی،طبیعی باشد یا مصنوعی.

زینت انسان چیزی است که مایه زیبایی انسان گردد چه زیبایی هنری مانند ایمان و چه زیبایی جسمی مانندچهره و بدن و چه زیبایی خارجی مثل آرایش لباس و زیورآلات.

زینتهای انسان (زن) دو نوع است:یک نوع زینتی که آشکار است و نوع دیگر مخفی مگر اینکه زن عمدابخواهد آن را آشکار کند.

حالا باید ببینیم زینت پنهان وآشکار کدام است و ملاک آن دوچیست؟

اگر عرف زمان نزول آیه را ملاک قرار دهیم، خیلی چیزها آشکار بوده است، مو، گلو، سینه و... و اگر عرف راعرف زمان بگیریم، این عرف، دائمادر حال تغییر و تحول بوده است.گاهی صورت پنهان می شده و گاهی آشکار. اصولیون می گویند: اگرمخصص متصل باشد، اجمال آن درعام سرایت می کند و عام را از حجیت می اندازد و لذا باز مشکل در جای خود باقی است.

ولی مفسران قرآن کریم، مصادیق زینت آشکار را تعیین نموده اند. ماروایاتی را به اجمال می آوریم. امام صادق «علیه السلام »می فرمایند: «زینت ظاهری سرمه و انگشتر است.» ⁽¹⁾ و امام باقر«علیه السلام » فرموده اند: «زینت سه قسم است: زینتی برای عموم، زینتی برای محرم و زینتی برای شوهر.»

زینت برای عموم لباس، سرمه،انگشتر، رنگ دست و النگو می باشد وزینت برای محرم، محل گردنبند به بالاو محل خلخال به پایین است و زینت برای شوهر اعضای بدن زن می باشد.

در تفسیر مجمع البیان درباره زینت آشکار و نهان آمده است:

«درباره استثناء «الا ما ظهر منها»سه قول است: 1- مراد از زینت آشکار، جامه های رو است و مراد اززینت پنهان، پای برنجن و گوشواره ودستبند است که این قول از مسعودنقل شده است. 2- مراد از زینت ظاهره سرمه و انگشتر و خضاب دست است یعنی زینتهایی که درچهره و دو دست تا مچ واقع می شود.این قول ابن عباس است. مراد از زینت آشکار، خود چهره و دو دست تا مچ است، این قول ضحاک و عطاست.»

زمخشری درتفسیرکشاف می گوید:

«زینت عبارت است از چیزهایی که زن خود را به آنها می آراید از قبیل:طلا آلات، سرمه، خضاب.»

زینتهای آشکار از قبیل انگشتر،حلقه و سرمه و خضاب که مانعی نیست، آشکار بشود. اما زینتهای پنهان از قبیل دست برنجن و پای برنجن،گردنبند، تاج، کمربند و گوشواره، بایدپوشانیده شود مگر از عده ای که درخود آیه استثناء شده اند و سپس می گوید: «در آیه پوشانیدن خودزینتهای باطنه مطرح شده نه محلهای آنها از بدن و این به خاطر مبالغه درلزوم پوشانیدن آن قسمتها از بدن است از قبیل ذراع، ساق پا، بازو، گردن، سرو سینه و گوش. »

و در فلسفه استثنای زینتهای ظاهر، و مواضع آنها از قبیل چهره و دودست می گوید: «پوشانیدن اینها حرج است و زن چاره ای ندارد که با دودستش اشیاء را بردارد یا بگیرد وچهره اش را بگشاید خصوصا در مقام شهادت و در محاکمات و در ازدواج، وچاره ای ندارد از اینکه در کوچه ها راه برود خواه ناخواه از ساق به پایین یعنی قدمهایش معلوم می شود خصوصازنان فقیر که جوراب و احیانا کفش ندارند.» فخر رازی پس از اینکه بحثی می کند درباره اینکه آیا لغت زینت تنهابه زیباییهای مصنوعی گفته می شود یازیباییهای طبیعی را هم شامل می شودو خودرای دوم را انتخاب می کند،می گوید: «قفال و کسانی که زینت را به زیباییهای طبیعی می گویند، عقیده دارند که زینت آشکار چهره و دودست تا مچ در زنها و چهره و دودست و پا است در مردها، چون ضرورت معاشرت ایجاب کرده که چهره و دو دست تا مچ باز باشد وشریعت اسلام شریعت سهل و آسان است و پوشانیدن این دو واجب نشده است ». اما کسانی که زینت را به امورمصنوعی حمل کرده اند می گویند:«مقصود از زینت ظاهر، زینت چهره ودست است از قبیل وسمه، گلگونه،خضاب، انگشتر. علت این استثناء این است که پوشانیدن اینها برای زن دشوار است و زن ناچار است که بادستهای خود اشیاء را بردارد... .»

× از آنچه بیان شد، در می یابیم که برای زن، پوشانیدن چهره و دستها تامچ واجب نیست حتی آشکار کردن آرایشهای عادی و معمولی که در این قسمتها وجود دارد، نظیر سرمه وخضاب مانعی ندارد.

ستر در نماز

زن باید در موقع نماز تمام بدن حتی سر و موی خود را بپوشاند، ولی پوشاندن صورت به مقداری که دروضو شسته می شود و دستها تا مچ وپاها تا مچ، لازم نیست اما برای آنکه یقین کند که مقدار واجب را پوشانده است، باید مقداری از اطراف صورت و قدری پایین تر از مچ را هم بپوشاند. ⁽²⁾

بر زن واجب است ، گردن و زیرچانه خود را حتی بنابر احتیاط واجب مقداری از زیرچانه را که بعد از بستن روسری دیده می شود، بپوشاند. ⁽³⁾

- کنیز و دختر بچه - در پوشش نماز- مانند زن حر و بالغ می باشند. جزآنکه پوشاندن سر و مو و گردن بر این دو واجب نیست. ⁽⁴⁾

- هر گاه انسان در بین نماز بفهمدکه قسمتی را که باید بپوشاند،پیداست، باید فورا آن را بپوشاند به شرط اینکه کاری که صورت نماز را برهم می زند، بجا نیاورد و چنانچه پوشاندن آن زیاد طول بکشد، احتیاطواجب آن است که خود را بپوشاند ونماز را تمام کرده و دوباره بخواند. ⁽⁵⁾

- هرگاه بعد از نماز بفهمد که مقدارواجب را در حال نماز نپوشانده،نمازش صحیح است. ⁽⁶⁾

بنابر آنچه گفته شد، در می یابیم که زن در غیر حال نماز، هنگامی که درمعرض دید نامحرم قرار گیرد، لازم است تمام بدنش را بپوشاند بجز دومورد: یکی دستها تا مچ و دیگرصورت به اندازه ای که در وضو،شستن آن واجب است ⁽⁷⁾ ، در حال نمازنیز اگر در معرض دید نامحرم قرارگرفت، همین حکم را دارد و اگر جایی نماز می خواند که در معرض دیدنامحرم نیست، بایستی تمام بدن خودرا بپوشاند بجز سه مورد که اگرنپوشاند، نمازش صحیح است:

الف :صورت به اندازه ای که دروضو، شستن آن واجب است.

ب : دستها تا مچ

ج : کف و روی پاها تا قوزک پا

نپوشاندن عضو در موارد یاد شده نیز تا زمانی جایز است که با قصدریبه ⁽⁸⁾ و تلذذ به آن ننگرند وگرنه برای پرهیز از گناه، پوشیدن آن موضع نیزلازم است و همچنین آن عضو دارای زینت نباشد و الا پوشش آن مقدار هم لازم است. ⁽⁹⁾

خوب است با هم نگاهی برنظرات مذاهب پنجگانه بیفکنیم:

مذاهب اتفاق دارند ⁽¹⁰⁾ که هر زن ومردی باید خود را در حال نمازبپوشاند، همانطور که از بیگانه در غیرنماز می پوشاند، ولی اختلاف دارند درآنچه بیش از آن زن باید بپوشاندصورت و دو دست یا چیزی از آن راکه در حال نماز واجب است و در غیرآن واجب نیست و نیز آنچه بر مردبیش از بین ناف و زانو باید بپوشاند درحالی که آن در غیر حال نماز، واجب نیست.

حنفیه: بر زن است که روی دودست و کف پا را بپوشاند و بر مرداست که زانو را علاوه بر بین زانو وناف بپوشاند.

شافعیه و مالکیه: در حال نماز برزن واجب است که صورت و روی وپشت دو دست را بپوشاند.

حنابله: جز کشف صورت برای اوجایز نیست.

امامیه: آنچه بر هر زن و مرد درحال نماز واجب است، در غیر نمازهم واجب است هر چند ناظر بیگانه باشد، بر زن جایز است صورت خودرا در حال نماز به مقدار شستن وضو ونیز دو دست را تا مچ و دو پا را تا ساق باز بگذارد و نیز باید عورتین خود رابپوشاند و افضل بین ناف تا زانو است.

پرسش و پاسخ

سوال 1: مگر خداوند به زنهانامحرم است که زن گر چه در اتاق هفتم و در بسته و تاریک نماز بخواند،بایستی خود را بپوشاند؟

جواب: اولا" فلسفه همه احکام الهی برای ما روشن نیست.

ثانیا: شاید حکمت دستور الهی این باشد که این بهترین حالت نزدخداوند است و با بهترین وضع نزد اوحاضر شود و به عبادت بپردازد و یااینکه خود، بهترین تمرین برای حجاب به شمار می رود. ⁽¹¹⁾ سوال 2: آیا پوشش زن در نمازباید طوری باشد که از هیچ طرف، بدن او دیده نشود؟

ج : از تمام اطراف باید پوشش داشته باشد مگر جاهایی که از قسمت پایین قابل دیدن باشد. فرضا اگر زن بدون روسری و یا مقنعه نماز بخواند وطوری چادرش را روی صورتش بیاورد که زیر گلویش دیده نشود - اگرچه در هنگام رکوع ممکن است از زیرقابل دیدن باشد - اشکال ندارد و یاهنگامی که بر سطح یا پنجره ای ایستاده باشد به طوری که عورتش رانبیند،اگر در آنجا ناظری باشد، اقوی واحتیاط واجب پوشاندن آن از تحت است. ⁽¹²⁾

سوال 3: چنانچه زن هنگام نماز یاپس از آن در یابد برخی از اندامش که پوشیدن آن لازم بوده، عریان مانده است، تکلیفش چیست؟

ج: نمازش صحیح است و اگر درمیان نماز است، بایستی برای ادامه نماز آن را بپوشاند. ⁽¹³⁾ اگر چه احتیاطواجب اعاده نماز است بعد از اتمام،مخصوصا اگر پوشانیدن محل، به زمان زیادی نیاز داشته باشد.

سوال 4: چنانچه مدتی با پوششی نماز خوانده است و بعد دریافته که کافی نبوده (جهل به حکم است)،تکلیف چیست؟

ج: اگر احتمال بطلان نمی داده تااینکه تحقیق کند، قضا ندارد. ⁽¹⁴⁾

ستر مرد

مردان باید عورتین خود را ازمردان دیگر و ایضا از محارم خودبپوشانند بجز از همسران خود وپوشانیدن بقیه بدن ا ز آنها واجب نیست ⁽¹⁵⁾ ، لذا دکتر بودن از مستثنیات نیست و مردان باید عورتین خود را ازدکترها نیز بپوشانند مگر در مقام اضطرار.

- مردان بنابر احتیاط مستحب بایدمواضعی را که بطور معتاد مردان می پوشانند، از نامحرم بپوشانندخصوصا اگر بدانند نامحرمی به قصدلذت و ریبه به آنها نگاه می کند که پوشاندن آنها واجب می باشد. ⁽¹⁶⁾

- مرد باید بالاتر از مچ و سینه وپاهای خود را و مواضعی را که معمولا" مردان می پوشانند، از نامحرم که ناظربرآنهاست بپوشاند و پوشاندن مواضع دیگر مثل سر، صورت ودست لازم نیست.

- نپوشاندن هر جای بدن به قصد به حرام انداختن نامحرم حرام است. ⁽¹⁷⁾ - برهنه کردن بدن به قصد لذت وریبه در مقابل محارم و دیگران حرام است. ⁽¹⁸⁾

- لذا اگر مردی بازو و سینه و یابدن خود را به قصد آنکه نامحرمی به او نگاه بکند، باز بگذارد و یا پیراهن نازک بدن نما بپوشد به قصد آنکه نامحرم به او نگاه کند، حرام است وباید از آن اجتناب نماید، لذا اگر لباس آستین کوتاه بپوشد نه به قصد حرام انداختن دیگری اگر چه علم داشته باشد دیگری به حرام می افتد بنابراحتیاط مستحب، نباید چنین لباسی بپوشد.

اما در مورد بچه ها، بچه ها یاممیزند یا غیر ممیز:

- اگر بچه ها ممیز نیستند چه پسر وچه دختر پوشش از آنها واجب نیست حتی عورتین.

- اگر بچه ها ممیز هستند، مرد بایدعورتین خود را از آنها مطلقا بپوشاند. ⁽¹⁹⁾

پرسش و پاسخ

سوال 1 : آیا خانمهای نامحرم می توانند برای مردان آمپول بزنند و یافشار خون گرفته و یا عکسبرداری کنند؟

ج: اگر مستلزم لمس و یا نگاه به بدن مرد باشد، جایز نیست مگر درمقام اضطرار. ⁽²⁰⁾

سوال 2 : آیا پوشیدن مایو یالباسهای زیر که حجم عورتین پیدااست لکن پوست بدن پیدا نیست،برای پوشش در مقابل دیگران کافی است؟

ج: اگر مفسده ای بر آن مترتب نباشد، اشکالی ندارد. ⁽²¹⁾

سوال 3 : پوشیدن پیراهنی که آستین آن بالای آرنج می باشد برای مردان چه صورتی دارد؟

ج : بر مردها پوشاندن بدن خود ازدیدن زن نامحرم واجب نیست ولی اگربداند که در معرض دید نامحرم قرارمی گیرد و نگاه می کنند جهت تحرز ازمعاونت بر اثم باید دستها تا مچ رابپوشاند. ⁽²²⁾

ستر زن از نامحرم

- پوشیدن بدن از نامحرم بالغ،سوای صورت و دستها، واجب است و صورت و دستها را نیز اگر دریابد که با قصد لذت و ریبه نگاه می کنند،پوشیدن آن واجب است. ⁽²³⁾

- خانمها نمی توانند آستین خود رابرای آمپول زدن و یا فشار خون و یانبض گرفتن و غیره در مقابل نامحرم بالا بزنند، مگر در مقام اضطرار. ⁽²⁴⁾

سترزن از بچه

- بچه ها یا به سن تمییز رسیده اند یانرسیده اند:

اگر به سن تمیز نرسیده باشد،پوشیدن بدن حتی عورتین از او واجب نیست.

و اگر به سن تمییز رسیده باشد یادختر است یا پسر:

اگر دختر باشد، خانمها بایدعورتین خود را بپوشانند. و اگر پسرباشد(محرم یانامحرم) در صورتی که ممیز محرم باشد، پوشیدن عورتین برای خانمها لازم است و اگر نامحرم باشد، علاوه بر اینکه بر خانمها واجب است عورتین خود را از آنها بپوشانند،بنا بر احتیاط واجب باید تمام بدن خود، به استثنای وجه و کفین را از آنهابپوشانند. ⁽²⁵⁾

پوشیدن بدن از نامحرم غیر بالغ،ممیز بجز قرص صورت و دستها تا مچ- بخصوص پسر بچه ای که نزدیک بلوغ است - واجب است. لذا درحمامهای عمومی در برخی ازروستاها که زنها پسر بچه های ممیزخود را همراه می آورند، بایستی از این کار جلوگیری شده و پوشش را رعایت کرد. ⁽²⁶⁾

پرسش و پاسخ

س 1: گفته شد که باید زن ازپسربچه ممیز خود را بپوشاند،بفرمایید ممیز بودن پسر بچه از چه راه و یا راههایی شناخته می شود؟

ج: مطالبی که بزرگترها می فهمند واطفال آنها را درک نمی کنند اگرچه به حدی برسد که آن مطالب را تشخیص بدهد، او را ممیز می گویند. ⁽²⁷⁾

س 2 : آیا شوهر خواهر و برادرشوهر همچون باقی نامحرمند و حکم خود پوشی از آنان نیز مانند دیگران است؟

ج : آنها مانند باقی نامحرمانند و درحکم، با آنها تفاوتی ندارند وهمانگونه که زن از دیگر نامحرمان خود را حفظ می کند، از آنان نیز خودرا باید حفظ کند; فرضا نمی تواند باپای بدون جوراب عبور کند. ⁽²⁸⁾

س 3 : چنانچه نپوشاندن وجه وکفین، فسادی را برای زن در جامعه به بار آورد،آیا پوشاندن آن دو، واجب می شود یا نه ؟

ج : در فرض سؤال واجب است. ⁽²⁹⁾

س 4 : کسی که از روی احتیاط که مبادا نپوشیدن وجه و کفین فسادی راباعث می شود، آن را بپوشاند، آیا امرمستحبی را به جا آورده است یا نه؟

ج : احتیاط خوبی انجام داده است. ⁽³⁰⁾

س 5 : آرایشگری که زنها را آرایش می کند و می داند زن، خود را به نامحرم نشان می دهد، چه حکمی دارد ؟

ج : اگر به قصد نشان دادن به نامحرم او را آرایش می کند، اعانت براثم است و حرام ولی اگر علم دارد وبدون قصد، عیبی ندارد. ⁽³¹⁾

س 6 : آیا برای زن در عده رجعیه،حفظ حجاب از شوهر واجب است ؟

ج : ستر واجب نیست بلکه درروایات امر شده به خضاب و اکتحال وتزیین و اظهار زینت و تشویق زوج به رجوع. ⁽³²⁾

س 7 : آیا پوشیدن مانتو و شلواری که حجم بدن و یا برجستگی های آن رادر مقابل نامحرم آشکار می کند، جایزاست ؟

ج : از جهت حجاب و ستر، کافی است ولی چنانچه پیدا بودن حجم یابرجستگیهای بدن باعث ریبه و مفسده باشد، باید بپوشاند. ⁽³³⁾ (آیات عظام: امام،آیة الله گلپایگانی )

س 8 : آیا خانمها می توانند بدون تحقیق کردن از وجود دکتر زن، نزددکتر مرد بروند؟

ج : جایز نیست.(آیات عظام:امام،اراکی،گلپایگانی)

س 9 : در شهر ما، هم دکتر زن هست و هم دکتر مرد، لکن دکتر مردحاذقتر است ; آیا خانمها می توانندنزد دکتر مرد بروند؟

ج : در صورتی که دکتر زن نتواندمداوا کند، اشکالی ندارد.(آیات عظام:امام،اراکی، گلپایگانی)

س 10 : آیا نمایان بودن کف پا،روی پا، قوزک پا و یا پاشنه پا از مردان نامحرم جایز است؟

ج : جایز نیست. (استفتاء از آیات عظام:امام،اراکی، گلپایگانی)

لذا خانمها نمی توانند با پای بدون جوراب در مقابل نامحرم رفت وآمد کنند و یا با این وضع برای خریدچیزی به مغازه نزدیک بروند و یا اگرنامحرم در خانه است، بدون جوراب،در مقابل او ظاهر شوند; اگر چه نامحرم برادر شوهر، شوهر خواهر ویا فرد دیگری باشد.

س 11 : اگر شخصی از دختری ازبستگان خود خواستگاری کند و دخترقبول نکند ولی پس از آن هم یکدیگررا ملاقات کنند، در صورتی که آن پسرهنوز مجرد باشد، آیا دختر باید بیشتراز حد واجب، حجاب را رعایت کند؟

ج : از هر کاری که موجب مفسده وگناه می شود، باید پرهیز کرد.(آیات عظام:امام،اراکی، گلپایگانی)

به عنوان نتیجه می توان گفت:نمایان بودن زیر چانه، گردن، گوش،سینه، دستها تا بازو برای خانمها جایزنیست و باید این مواضع را از نامحرم بپوشانند. خانمها در منزل و یا اماکنی که نامحرم است، هنگام برداشتن چیزی از بلندی یا گرفتن چیزی ازدست نامحرم و یا تعارف کردن میوه وغیره به نامحرم و یا غذا خوردن درمقابل او و یا در هنگام خرید اجناس ازمغازه ها و یا هنگام حمل بار باید کاملامراقب باشند زیرا احتمال عقب رفتن آستین و کنار رفتن پوشش دست، پا ودیگر اعضا زیاد است.

انواع لباسهای زینتی

الف : زنان

در حجاب اسلامی، نوع لباس ورنگ آن تفاوت نمی کند بلکه پوشاندن تمام بدن غیر از صورت و دستها تا مچ است. پوشیدن لباسهای زینتی هرچندبدن آشکار نباشد، جایز نیست ; لذابرای زنان، پوشانیدن موهای مصنوعی و زینتهای مصنوعی مثل دستبند،گردنبند نیز لازم است. البته در غیر حال نماز، در مقابل نامحرم; ولی درحال نماز پوشاندن آنها لازم نیست.

پرسش و پاسخ

س 1 : آیا برای زنان پوشیدن کفش صدادار، به طوری که موقع راه رفتن،صدای آن را نامحرم بشنود، اشکال دارد؟

ج : در صورتی که مفسده ای بر آن مترتب شود، اجتناب از آن لازم است. ⁽³⁴⁾

س 2 : اگر خانمی بداند نامحرمی باقصد لذت و ریبه به دست و صورت اونگاه می کند - اگرچه وجه و کفین اوزینت نداشته باشد - آیا پوشاندن آنهالازم است؟

ج : بله، باید این دو موضع را ازنامحرم بپوشاند.

لذا رفتن به مکانی که زن می داندنامحرم به قصد لذت به او نگاه می کند، جایز نیست. ⁽³⁵⁾

س 3 : مراد از زینت چیست؟

ج : هر چیزی که عرفا زینت محسوب گردد، به آن زینت گویند. ⁽³⁶⁾

س 4 : آرایش کردن خانمها دربیرون از خانه و یا محل کار یا درس چه صورتی دارد؟

ج : آیة الله اراکی: بر زن واجب است، زینت خود را از نامحرم بپوشاند.

- آیة الله گلپایگانی: جایز نیست.

- آیة الله خامنه ای: اصل آرایش اشکال ندارد ولی واجب است دربرابر نامحرم بپوشاند. ⁽³⁷⁾

س 5 : اگر بانوان سرمه را نه برای زینت بلکه به خاطر فوایدی که از نظرطبی در آن وجود دارد، بزنند آیا درمقابل نامحرم در این صورت بایدبپوشانند؟

ج : اگر عرفا زینت محسوب شودباید بپوشاند، قصد زینت داشته باشدیا نداشته باشد. ⁽³⁸⁾ (استفتاء آیات عظام: امام،اراکی، گلپایگانی)

س 6 : آیا شرعا زنی که مشخص است ابروانش را برداشته، برای رعایت اصول حجاب کامل، حتما بایدآن را بپوشاند یا می تواند آن را نمایان کند.

ج : باید بپوشاند. ⁽³⁹⁾

س 7 : آیا بند انداختن صورت برای خانمها زینت محسوب می شود؟

ج : امام و آیة الله گلپایگانی: بله!زینت است و باید از نامحرم بپوشاند. ⁽⁴⁰⁾

- آیة الله اراکی: در صورتی که عرفازینت باشد، پوشیدن آن از نامحرم واجب است.

لذا خانمها می توانند همان قسمتی از صورت یا دست را که زینت کرده اند، بپوشانند و پوشاندن بقیه صورت واجب نیست، البته بنا به نظرآیة الله گلپایگانی، بنا بر احتیاط واجب،وجه و کفین باید از نامحرم پوشیده شود چه زینت داشته باشد، چه نداشته باشد. پس داشتن النگو،دستبند، انگشتر، بلند کردن ناخن،لاک زدن، حنا گرفتن و بعضی ساعتهای مچی که برای زینت استفاده می شود، پوشیدن بعضی دستکشهای توری برای زینت، همگی از زینتهای دست به شمار می آید و باید آنها را ازنامحرم بپوشاند که در مساله پوشش فرقی بین نامحرمها نیست; چه فامیل نزدیک و چه غریبه، خانمها باید درمجالس و میهمانیهای فامیل و یا غیرآن وجه و کفین خود را بپوشانند و یا اززینت کردن آن پرهیز کنند.

س 8 : خانمی هستم که حلقه ازدواج خود را نه برای زینت بلکه برای یادگاری و وفاداری به شوهرم دست کرده ام آیا پوشاندن آن ازنامحرم واجب است؟

ج : به دست کردن هرگونه حلقه ای زینت محسوب می شود و پوشاندن آن از نامحرم واجب است. ⁽⁴¹⁾ (استفتاء از آیات عظام: امام، اراکی، گلپایگانی)

س 9 : آیا فرقی بین آرایش کردن هست؟ و اگر کسی بسیار بد زینت کرد، باید از نامحرم پوشیده شود؟

ج : زینت کردن به زشتی و زیبایی نیست هر چه که عرفا به آن زینت گویند، باید از نامحرم پوشاند. ⁽⁴²⁾ (استفتاءاز آیات عظام: امام، اراکی، گلپایگانی)

س 10 : آیا عطر زدن و یا خوشبوکردن به وسیله مواد و مایعات دیگر،برای آقایان و خانمها در صورتی که بوی آن به مشام نامحرم برسد، اشکال دارد؟

ج : عطر زدن اشکالی ندارد ولی اگر عطر زدن بانوان موجب مفسده وتحریک باشد، جایز نیست ⁽⁴³⁾. - البته بنابه نظر آیة الله گلپایگانی اگر به قصدجلب توجه نامحرم باشد، اشکال دارد.

س 11 : آرایش کردن زن برای غیرهمسر در بعضی مجالس زنانه مثل عروسی چه حکمی دارد؟

ج : در صورتی که نامحرم او رانبیند، اشکالی ندارد. ⁽⁴⁴⁾ (استفتاء از آیات عظام: امام، اراکی، گلپایگانی)

س 12 : پوشاندن زینت و زیورهای صورت و دست در نماز در جایی که نامحرم نیست، آیا لازم است؟

ج : واجب نیست.

س 13 : در جایی که نامحرم به قصد ریبه و تلذذ به زن نگاه کند و یاصورت و دستهایش زینت دارد، اگرصورت و دستها را نپوشیده با همان حال نماز بخواند چه حکمی دارد؟

ج : اگر چه کار حرامی انجام داده ولی نمازش صحیح است. ⁽⁴⁵⁾

ب : مردان

1- طلا 2- حریر 3- ابریشم

1- طلا

پوشیدن لباس طلا بافت برای مردحرام است و نماز با آن باطل است ولی برای زن در هر حال اشکالی ندارد لذا به دست کردن حلقه طلا یا به گردن انداختن آن و یا ساعت و دگمه،عینک طلا و یا هر چیز زینتی دیگر که طلا باشد، جایز نیست. ⁽⁴⁶⁾

- طلای سفید حکم طلای زرد راندارد، پوشیدن آن برای مرد اشکالی ندارد مگر آنکه همان طلای زرد باشدکه رنگ آن تغییر کرده باشد. ⁽⁴⁷⁾

- مساله زینت کردن به مطلا، درصورتی که صدق طلا بر آن نشود،اشکال ندارد. ⁽⁴⁸⁾

- اگر چیزی ممزوج از طلای زرد وفلز دیگری باشد، اگر طلای زرد در آن حل شده باشد به طوری که طلای زردبر آن صدق نکند، حکم طلای زرد راندارد. ⁽⁴⁹⁾

- اگر مردی شک کند که چیزی ازجنس طلاست یا نه، استفاده کردن ازآن برای او اشکال ندارد. ⁽⁵⁰⁾

- اگر مردی نداند که انگشتر یالباسش از طلاست و با آن نمازبخواند، نمازش صحیح است اما اگرفراموش کند این مساله را و با آن نمازبخواند، بنابر احتیاط واجب نمازش باطل است. ⁽⁵¹⁾

- محکم کردن دندانها با طلا و پرکردن با طلا بلکه روکش طلا به آنهانمودن و یا از طلا دندان مصنوعی گذاشتن در نماز بلکه در غیر نماز هم اشکال ندارد اما در مورد دندانهایی مثل ثنایا که پیدا هستند اگر قصد تزیین و زیبایی شود، خالی از اشکال نیست و بنا بر احتیاط واجب باید از آن اجتناب شود و همچنین قاب ساعت رااز طلا قرار دادن و همراه داشتن آن درنماز، اشکالی ندارد ولی اگر زنجیرساعت از طلا باشد و آن را به گردن ویا به لباس بیاویزد، نماز خواندن با آن مشکل است بر خلاف آنکه آویزان نباشد اگر چه همراه نمازگزار درجیبش باشد، که اشکالی ندارد. ⁽⁵²⁾

س 1 : انگشتر طلا در نماز دردست مرد چه صورتی دارد؟

ج : حرام است ولی حرام نیست همراه داشتن طلا در نماز چه سکه دارباشد یا نباشد. ⁽⁵³⁾

2- حریر

س 2: اگر لباس نمازگزار حریرباشد چه صورتی دارد؟

ج : از برای مردان، حرام و مبطل نماز است در صورتی که پهنای آن ازچهار انگشت زیاده باشد و اما برای زنان مباح و جایز است چه در نماز وچه در غیر نماز. ⁽⁵⁴⁾

- چیزی که نماز در آن تمام نمی شود مانند بند شلوار و عرقچین بنابراحتیاط واجب نباید از حریرخالص باشد. ⁽⁵⁵⁾

3- ابریشم

- لباس مردان، ابریشم خالص نباشد. حتی پوشیدن آن برای آنان درغیر نماز هم جایز نیست اگرچه بنابراحتیاط واجب، به تنهایی با آن نشود نماز خواند، مثل بند شلوار وکلاه و مقصود از ابریشم آن است که شامل پیله هم می شود و برای زنان حتی در نماز و برای مردان درضرورت و در جنگ جایز است. ⁽⁵⁶⁾

- اگر تمامی یا نیمی از آستر لباس از ابریشم خالص باشد، پوشیدن آن برای مرد جایز نیست. ⁽⁵⁷⁾

- آنچه بر مردان حرام است،خصوص پوشیدن ابریشم است، فرش کردن و روی آن سوار شدن و خود رابه آن پیچیدن یعنی در وقت خواب،زیر آن رفتن مانعی ندارد و دکمه لباس و نشانه های آن و نخها و قیطانهایی که در لباس قرار داده می شود، از ابریشم باشد، اشکال ندارد کما اینکه دستمال روی جراحات و دمل گونه ها وپارچه ای که مسلوس البول است (ازآن جهت نگهداری بول استفاده می کنند) از ابریشم باشد، اشکالی ندارد، بلکه وصله زدن لباس و حاشیه دوزی آن با ابریشم در صورتی که آن قدر زیاد باشد که پوشیدن حریر به آن صدق کند، اشکال ندارد، اگرچه درحاشیه دوزی احتیاط این است که ازاین مقدار بیشتر نباشد. ⁽⁵⁸⁾

- آنچه حرام است، پوشیدن ابریشم محض است، لذا پوشیدن ابریشمی که با چیزی مخلوط است،اشکال ندارد و معیار آن است که عرفاممزوج بودن صدق کند که از خالص بودن به در آید اگر چه آن چیز یک درهم باشد ⁽⁵⁹⁾ و آن غیر ابریشم بایدچیزی باشد که نماز در آن صحیح است بنابراین کفایت نمی کند که با پشم و کرک حیوان حرام گوشت، مخلوطباشد; اگرچه مخلوطبودن با اینها برای رفع حرمت پوشیدن،کفایت می کند،البته پوشیدن لباسی که از تابیده ابریشم و طلا بافته شده،حرام است همانگونه که نماز در آن صحیح نیست.

- اگر شک کند که چیزی ابریشم است یا غیر ابریشم، پوشیدن و نماز باآن جایز است و چیزی به نام "شعری"برای کسی که حقیقت آن را نمی داند ازقبیل آن است که در ابریشم بودن شک دارد پس نماز با آن جایز است وهمچنین است اگر شک کند که ابریشم خالص است یا با چیزی مخلوط است،می تواند با آن نماز بخواند هر چنداحتیاط آن است که از آن اجتناب نماید. ⁽⁶⁰⁾

- پوشیدن ابریشم برای بچه،اشکال ندارد، لذا اگر ولی به بچه ابریشم پوشاند حرام نیست و بعیدنیست که نماز بچه در لباس ابریشمی صحیح باشد. ⁽⁶¹⁾

- اگر دستمال ابریشمی و مانند آن در جیب مرد باشد حرام نیست و نمازرا باطل نمی کند. ⁽⁶²⁾

- در حال اضطرار و ناچاری،پوشیدن لباس ابریشمی خالص و طلابافت و لباس غصبی و یا لباسی که ازمردار است، مانعی ندارد و می تواند باآن نماز بخواند. ⁽⁶³⁾

مذاهب اتفاق نظر دارند که پوشیدن ابریشم و طلا برای مردان حرام و برای زنان جایز است زیراپیامبر اکرم «صلی الله علیه وآله » فرمودند: لباس طلاو حریر برای مردان امتم حرام و برای زنان آنها حلال است.

امامیه: خواندن نماز با ابریشم خالص یا لباس طلادار مانند کمربند،کلاه، جوراب و انگشتر طلا برای مردان صحیح نیست ولی در حال جنگ یا در حال بیماری اگر با آن نمازبخوانند، جایز است.

شافعیه: اگر مردی با لباس حریر یاروی فرش حریر نماز گذارد، حرام است ولی نمازش صحیح است. ⁽⁶⁴⁾

پی نوشتها:

1) در بعضی نسخه ها زینت ظاهری از نظرامام انگشتر و النگو و در بعضی دیگر صورت ودستها ذکر شده است.

2) کتاب توضیح المسائل، حضرت آیة الله اراکی،مسئله 783، باب ستر بدن در نماز/ توضیح المسائل، حضرت امام خمینی، م 789، باب ستر درنماز/ توضیح المسائل، حضرت آیة الله مکارم شیرازی، باب ستر در نماز

3) مسئله 4 تحریرالوسیله، ج 1

4) مسئله 5، تحریرالوسیله، ج 1

5) رساله توضیح المسائل آیة الله مکارم شیرازی،باب ستر در نماز

6) همان مدرک

7) اگرچه احتیاط مستحب آن است که دو موضع را نیز بپوشاند. عروة الوثقی، ج 1، فی الستر والساتر،ص 550 / احکام بانوان، محمد وحیدی ، ص 15

8) ریبه: دودل شدن، شک و تردید، در اینجایعنی ترس از فتنه وقوع در حرام و خوشگواری وخوشخواهی

9) عروة الوثقی، ج 1، ص 559 ، فی الستر والساتر، مسئله 5

10) محمد جواد مفید ، فقه تطبیقی، باب سترصلاتی از دیدگاه مذهب خمسه

11) رک به: «مسئله حجاب »، شهیدمرتضی مطهری- «پوشش دراسلام »، محمد محمدی اشتهاردی -«احکام بانوان »، محمد وحیدی

12) عروة الوثقی، ج 1 فی الستر، صفحه 553،مسئله 13/ تحریر، ج 1 ، ص 143، مسئله 6، فی الستر و الساتر

13) عروة الوثقی، ج 2، ص 5، فی الخلل، مسئله 8/ ج 1 ، ص 553، فی الستر ، مسئله 11و 12

14) استفتاء حضرت آیة الله خمینی(قدس سره)

15) عروة الوثقی ، ج 1، فی الستر و الساتر،ص 549، حضرت امام و آیة الله اراکی

16) همان مدرک، و امام : عروة الوثقی، نکاح،مسئله 51

حضرت آیة الله گلپایگانی: «احتیاط واجب این است که مرد مواضعی را که معمولا" پوشیدن آن در بین مردان متعارف است در صورتی که بداند زن اجنبیه به او نگاه می کند، بپوشاند.» مجمع المسائل، ص 644، ج 2

17) کتاب استفتاء امام خمینی، گلپایگانی، اراکی

18) همان مدرک

19) عروة الوثقی. ج 1. فی السترو الساترص 550

20) امام، توضیح المسائل، مساله 2433 و عروة،باب نکاح، م 19، استفتاء.

گلپایگانی، توضیح المسائل، م 2442 و مجمع المسائل ج 2، س 644 و استفتاء

اراکی، توضیح المسائل، م 2437 و استفتاء

21) همان مدرک و کتاب استفتاءات امام،گلپایگانی

22) استفتاء آیة الله خامنه ای

23) همچنین اگر وجه و کفین زینت داشته باشد.گلپایگانی: بنابراحتیاط واجب باید وجه و کفین را هم از نامحرم بپوشاند. (عروة الوثقی، ج 1،فی الستروالساتر، ص 550)

24) امام، گلپایگانی، اراکی، عروة الوثقی، ستروساتر، ص 550; گلپایگانی، اراکی، استفتاء

25) همان مدرک

26) توضیح المسائل، آیة الله خویی، م 2444;آیة الله خویی: زن باید بدن و موی خود را از مردنامحرم بپوشاند و بهتر آن است که بدن و موی خود را از پسری که بالغ نشده ولی خوب و بد رامی فهمد، بپوشاند.

27) کتاب استفتاءات حضرت امام(ره)

28) همان مدرک

29) استفتاءات حضرت امام(ره)

30) همان مدرک

31) توضیح المسائل حضرت آیة الله اراکی، بخش استفتاءات، ص 524

32) همان مدرک، ص 512

33) امام، آیة الله گلپایگانی: جوراب در صورتی که موجب جلب توجه اجنبی باشد جایز نیست.

34) امام خمینی، استفتاء از کتاب احکام ازدواج ص 194; کتاب احکام، روابط زن و مرد، ص 75.

35) عروة الوثقی، فی الستر و الساتر، ص 551، م 4 ; احکام روابط زن و مرد، م 129، ص 88

36) استفتاء امام، گلپایگانی، اراکی

37) احکام روابط زن و مرد، ص 75

38) احکام روابط زن و مرد، م 118، ص 83

39) احکام روابط زن و مرد، م 119، ص 84

40) استفتاء از کتاب احکام ازدواج، ص 195;کتاب احکام روابط زن و مرد، ص 72

41) احکام روابط زن و مرد، م 123، ص 86

42) احکام روابط زن و مرد ، م 124 ، ص 86

43) استفتاء از آیات عظام: امام، اراکی،گلپایگانی، احکام روابط زن و مرد، م 125، ص 87

44) احکام روابط زن و مرد، م 127، ص 87

45) عروة الوثقی، ج 1، ص 551، فی الستر،مساله 4 و 5

46) امام، توضیح المسائل، م 831; گلپایگانی،توضیح المسائل، م 839; اراکی، توضیح المسائل،م 825

47) امام، ج استفتاءات، لباس مصلی، سؤالات 50 تا 54

48) امام، گلپایگانی، عروة الوثقی، شرایط لباس مصلی، شرط پنجم

49) امام، کتاب استفتاءات، ج 2، ص 8;گلپایگانی، توضیح المسائل، م 841; اراکی،استفتاء

50) امام، کتاب استفتاءات، ج 1، لباس مصلی،سؤال 55; تحریرالوسیله، م 18

51) آیة الله فاضل لنکرانی، توضیح المسائل،شروط لباس نمازگزار

- اگر مردی نداند یا فراموش کند که انگشتری یالباسش از طلا است و با آن نماز بخواند، نمازش صحیح است. (اراکی )

- اگر مردی فراموش کند که انگشتری یا لباس اواز طلاست یا شک داشته باشد و با آن نمازبخواند، واجب نیست که آن نماز را دوباره بخواند و همچنین اگر جاهل قاصر باشد.(توضیح المسائل، آیة الله شاهرودی، شرایط لباس نمازگزار)

52) تحریرالوسیله، مساله 14

53) آیت الله سبزواری: هدایة الانام، باب شروطلباس مصلی

54) همان مدرک

55) اراکی، توضیح المسائل، م 828

56) تحریرالوسیله، ج 1، ص 264، م 14

57) امام، توضیح المسائل، م 835

- گلپایگانی: اگر کمتر از چهار انگشت بسته،ابریشم باشد، اشکالی ندارد و بیشتر از آن پوشیدنش برای مرد حرام است. (توضیح المسائل ، م 843)

- اراکی: حرام ونماز در آن باطل است.(توضیح المسائل، م 829)

58) امام، تحریر الوسیله، ج 1، ص 265

59) امام، تحریر الوسیله، م 16

- فاضل لنکرانی: اگر غیر ابریشم مقدار کمی باشدکه به حساب نیاید، نماز خواندن با آن لباس برای مرد جایز نیست.

60) همان مدرک، م 18

61) همان مدرک، م 19

62) امام، گلپایگانی، عروة، شرایط لباس مصلی،شرط ششم، ص 564

63) اراکی، توضیح المسائل، م 833; امام، توضیح المسائل، م 839

64) مغنیه - محمد جواد: فقه تطبیقی، ص 179،شرایط لباس نمازگزار